De eeuwige derde man van de Franse politiek.
Op 22 april aanstaande gaan de Fransen naar de stembus om een nieuwe president te kiezen. Na twaalf jaar Chirac kon het twee kanten op: naar links of naar rechts. Tot half februari verliep de campagne voor de presidentsverkiezingen redelijk voorspelbaar. De keus was duidelijk: of de kleine, hyperactieve rechts-liberale Nicolas Sarkozy of de elegante socialist Ségolène Royal. Beide kandidaten schermden met het feit dat zij de broodnodige vernieuwers waren die Frankrijk wel even uit het slop zouden halen. Maar plots brak er in de opiniepeilingen iemand door op wie niemand echt gerekend had: de man in het midden, de ‘derde man’: kandidaat François Bayrou van de UDF (Union pour la Démocratie Française). Sarkozy en Royal leken de razendsnelle opkomst van Bayrou eerst niet in de gaten te hebben, maar na twee weken kregen de twee het zo benauwd dat zich als twee aasgieren op de prooi wierpen die ineens voor heel veel Fransen een redelijk en voor velen zelfs het enige alternatief was geworden. In Nederland is François Bayrou nog redelijk onbekend, maar het scenario dat hij de nieuwe president van Frankrijk zal worden is plots zeer realistisch geworden.
François Bayrou werd op 25 mei 1951 geboren in het dorpje Bordères, in zuidwest Frankrijk aan de voet van Pyreneeën. Hij studeert Klassieke letterkunde aan de universiteit van Bordeaux. Wanneer zijn vader bij een ongeluk om het leven komt gaat hij zijn moeder helpen in het boerenbedrijf. De katholieke Bayrou is al 36 jaar getrouwd, heeft zes kinderen en 12 kleinkinderen. Bayrou zit al geruime tijd in de politiek. Van 1993 tot 1997 was hij minister van Onderwijs en sinds 1998 is hij voorzitter van de UDF. Naast zijn politieke activiteiten fokt hij volbloed renpaarden. Hij is ijdel en ziet zichzelf als een mooie man. Hij schreef een groot aantal boeken waaronder een biografie van koning Henri IV
, waarvan 300.000 exemplaren over de toonbank gingen. Zijn nieuwste boek Projet d’espoir
staat sinds een maand in de Franse boeken toptien.
Bayrou doorbreekt niet alleen de traditionele scheiding tussen links en rechts, hij heeft ook rondom zijn persoon een heel ander imago opgebouwd dan Sarkozy en Royal. Nicolas Sarkozy is een advocaat, een stadsmens uit de chique voorstad Neuilly-sur-Seine. Ségolène Royal is dan wel opgegroeid op het platteland, als oud-leerling van de prestigieuze school voor topambtenaren ENA kleeft aan haar het beeld van een petite bourgeoise. De positionering van Bayrou staat daar haaks tegenover. Hij is de man die met zijn handen in de aarde heeft gewroet, die de wortels kent van de Fransen. Bayrou ziet zichzelf graag als gentlemanboer. De tractor is zijn symbool geworden. Iedere presidentskandidaat moet een opgave doen van zijn bezittingen. Waar Royal en Sarkozy met onroerend goed kwamen aan de Côte d’Azur of in de bergen, gaf Bayrou slechts op twee tractoren te bezitten, van het merk Massey-Ferguson, model Pony. Hij woont nog steeds in het dorp waar hij geboren is.
POLITIEKE PUINHOOP
De samenstelling van het Franse politieke landschap is een prachtig werkterrein voor sociale archeologen. Hier vindt men nog overblijfselen van hoe de politiek in Europa er uitzag in reeds lang vervlogen tijden. Als enig Europees land kent Frankrijk het vreemde verschijnsel dat extremistische partijen bijna veertig procent van de stemmen behalen. Zowel extreemrechts (met het Front National van Jean-Marie Le Pen) als extreemlinks zijn altijd pontificaal aanwezig bij de verkiezingen. Zo haalt Jean-Marie Le Pen sinds de jaren vijftig iedere keer als hij meedoet met de verkiezingen meer stemmen dan bij de voorgaande verkiezingen. Onder de extreemlinkse partijen bevindt zich zelfs een trotskist, de postbode Olivier Besancenot. Ook hij is een kandidaat bij de komende presidentsverkiezingen. Alsof de Koude Oorlog nooit heeft plaatsgevonden wordt hier nog gestreden voor een proletarische revolutie. Aan de extreme kanten zijn verschillen duidelijk, maar waar gematigd links en rechts zich nu precies elkaar onderscheiden is velen onduidelijk geworden. De Socialisten hebben zich in tegenstelling tot de andere Europese Socialistische Partijen niet vernieuwd en gemoderniseerd. Binnen de PS zijn nog marxistische sporen te vinden, maar ook liberaal getinte sociaal-democraten. Veel partijleden vragen zich bovendien af of ze wel de goede keuze hebben gemaakt door Ségolène Royal als kandidaat te kiezen. Rechts is ook niet altijd wat het lijkt. De erfenis van De Gaulle heeft nog grote invloed. Een grote rol voor de staat in het bedrijfsleven is ook aan rechterzijde eerder regel dan uitzondering. In dit kleurrijke maar vaak ondoorgrondelijke politieke landschap heeft Bayrou een vruchtbare niche gevonden. Hij weigert duidelijk te kiezen tussen links en rechts en beantwoordt daarmee aan het probleem waar veel Fransen mee te kampen hebben. Die vinden zich niet meer terug in de klassieke scheiding tussen rechts en links. Zij komen dan logischerwijze uit bij François Bayrou.
De opkomst van Bayrou heeft er toe geleid dat Royal en Sarkozy een gemeenschappelijk doel hebben gekregen: Bayrou kapot maken. Bayrou is de schandpaal van de twee kandidaten geworden en beiden laten geen kans voorbij gaan om Bayrou af te schilderen als een leeghoofd en een simplist die op een tractor rond rijdt. Maar voor veel socialisten heeft Bayrou ook een troef in handen: hij is de enige die Sarkozy kan verslaan. Stemmen op Bayrou wordt dan strategisch en past in ieder geval in de filosofie TSS: Tout Sauf Sarkozy of Tout Sauf Ségolène, iedereen behalve Sarkozy of Ségolène. ‘Nuttig stemmen’ zoals de Fransen het noemen.
Als Bayrou gekozen wordt, wat zal hij dan veranderen? Net als bij Royal, en in mindere mate bij Sarkozy, is die vraag moeilijk te beantwoorden. Met wie hij zal reageren is eveneens een groot vraagteken. Als hij verkozen wordt, wil Bayrou een nieuwe partij oprichten, met zowel elementen van de PS als van de UMP. Volgens hem kan alleen zo’n brede coalitie Frankrijk redden. Zijn belangrijkste vernieuwingen op een rijtje:
Economie: De staatsschuld moet drastisch verkleind worden; een regering mag geen begrotingstekort hebben. Belastingstelsel moet eenvoudiger en op Europees niveau geharmoniseerd worden. Bayrou wil een small business act naar Amerikaans voorbeeld om Fransen te stimuleren ondernemingen te starten. Kleine ondernemers hoeven geen sociale lasten meer te betalen voor de eerste twee mensen die ze in dienst nemen.
Europa: Bayrou wil een Europa van twee snelheden, waarvan de kern gevormd zal worden door de zes oprichters van de Unie en de landen in de Eurozone. Er moet een nieuw constitutioneel verdrag komen waar de Fransen in een referendum over kunnen beslissen. Bayrou is tegen toetreding van Turkije.
Maatschappij: Bayrou, zelf ooit leraar Frans, lonkt naar het machtige electoraat dat gevormd wordt door het onderwijzend personeel. Hij heeft dus veel aandacht voor het onderwijs. Er komt een tienjarenplan om het lerarentekort aan te pakken, en iedere leerling die van de middelbare school afkomt moet perfect kunnen lezen en schrijven. De prestigieuze maar door velen gehate ENA wil hij opheffen. Verder wil Bayrou net als Royal het kiesstelsel hervormen en een gedeeltelijke representatieve vertegenwoordig invoeren. Verder wil hij de departementen laten fuseren met de regio’s om de bureaucratie tegen te gaan en de decentralisatie te bevorderen. Hij is tegen homohuwelijk maar voor adoptie door homostellen.
JONGEREN
De populariteit van Bayrou is vooral enorm toegenomen onder de leeftijdsgroep 18-35 jaar. De beweegredenen van de jongeren zijn verschillend, maar ze delen bijna allemaal het feit dat ze een half jaar geleden zeker niet op Bayrou gestemd zouden hebben. Laurent (33), videoclipregisseur, stemde in het verleden op de Groenen: “Ik stem zeker Bayrou in de eerste ronde. Ségolènes stem bibbert iedere keer als ze haar mond open doet. Ze is totaal onzeker. Iedereen lijkt te vergeten dat haar partner de voorzitter van de partij is. Ze gaan ‘s avonds samen naar huis en praten samen over politiek. Haar partner François Hollande is geen first lady, maar een dikzak die zijn invloed wil en zal gebruiken. Sarkozy is helemaal scary, dus Bayrou is een rationele keuze.”
Chrystelle (33) met een hoge managementopleiding en een naar Frans begrippen uitstekende beheersing van vreemde talen, heeft na vele losse contracten afgelopen week eindelijk een vaste baan gevonden bij een farmaceutisch bedrijf. Ze weet dus hoe lastig het is voor jongeren om zich een plaats te verwerven op de Franse arbeidsmarkt. Haar overwegingen zijn vooral door die moeilijkheden bepaald: “Het project van de PS is utopistisch. Sarkozy gaat te ver in zijn anti-immigratiepolitiek. Van de drie belangrijkste kandidaten springt Bayrou er in positieve zin uit. Ik denk dat hij de meeste banen zal creëren. Hij is gematigd, maar heeft vooral in economisch opzicht het beste programma.”
Franck (37), consultant bij de Franse Spoorwegen, noemt zichzelf links-liberaal. Ondanks zijn jarenlange lidmaatschap van de Socialistische Partij denkt hij er niet over om voor Ségolène Royal te stemmen: “Frankrijk heeft ingrijpende hervormingen nodig. Ik ben tegen Sarko en tegen Ségo. Bayrou is misschien minder ambitieus, maar hij ontmoet de minste weerstand bij de bevolking. Als Sarkozy iets wil gaan veranderen, zal iedereen meteen de straat opgaan. En met haar opmerkingen over de vlag heeft Segolène natuurlijk iedere geloofwaardigheid verloren. Bayrou is de enige die er voor kan zorgen dat Sarkozy niet aan de macht kan komen.”
Hélène (21), Française, maar studerend in Berlijn, weet het nog niet. Het is de eerste keer dat ze aan presidentsverkiezingen meedoet. Geen van de drie belangrijkste kandidaten spreekt haar echt aan en als ze een van de vele stemwijzers op internet invult, blijkt dat José Bové de kandidaat is die het beste bij haar past. Maar om haar stem nu door een computer te laten bepalen vindt ze ook niks. Ze is dus ‘zwevend’, net als ruim 40% van de Franse kiezers.
Op campagne
De beste manier om te begrijpen wat een presidentskandidaat bij zijn kiezers losmaakt is een verkiezingsbijeenkomst te bezoeken. Dat gaat er in Frankrijk bijna Amerikaans aan toe. Hele campagnecircussen reizen door het land en naar de overzeese gebiedsdelen. De twee grootste partijen PS en UMP hebben traditioneel grote zakken. De plotselinge opkomst van Bayrou heeft de kleine UDF echter organisatorische problemen bezorgd. Er zit veel minder geld in de campagnekas dan in die van de PS en de UMP. Het campagneteam moest in allerijl flink uitbreiden. Op 1 maart op een partijbijeenkomst in Caen kon een groot deel van het publiek de zaal al niet meer in. Voor de bijeenkomst in Toulouse op 5 maart werd op het laatste moment een enorme hal gevonden waar 6.000 mensen in kunnen. Een groot deel van hen bestond uit jongeren, maar opnieuw moesten mensen buiten staan. Ruim twee weken later is de Bayrou-koorts definitief overgeslagen op de Franse bevolking. Voor het Parijse publiek wordt op 21 maart de Zénith gehuurd, een enorme hal waar normaal gesproken alleen grote popgroepen optreden. Nog nooit in haar bestaan heeft de UDF zo’n grote bijeenkomst georganiseerd. Sinds begin februari heeft ook de buitenlandse pers Bayrou ontdekt en hoewel het campagneteam hoffelijk omgaat met de buitenlandse pers, worden interviewverzoeken sinds begin maart naar de prullenbak verwezen. De verkiezing worden immers in eigen land gewonnen en niet in het buitenland, is het argument. In de perstent is het een drukte van jewelste en men wordt zelfs in het Nederlands te woord gestaan. De perstribune is gigantisch. Tientallen camera’s verdringen zich voor een paar vierkante centimeter Bayrou. De bijna 7000 mensen in de zaal kijken al een uur gedwee naar het veertig meter brede podium. Op een evenzo breed beeldscherm worden tientallen foto’s van Bayrou geprojecteerd met als soundtrack rustige, ongeïnspireerde R&B muziek. Er is geen sprake van een zinderende sfeer. Het is allemaal nogal braaf. Eindelijk begint het te bewegen achter in de zaal. Daar komt Bayrou. Hij is een half uur te laat, maar kennelijk kan hij zich dat veroorloven. Er is niemand die mort en hij wordt onthaald met een warm doch beheerst applaus. Na zich een kwartier lang een weg gevochten te hebben door de haag journalisten en televisiecamera’s komt Bayrou eindelijk aan op het immense podium. Hij neemt plaats achter het katheder, waar zijn tekst al klaar ligt. Een bewonderaar snelt het podium op en drukt Bayrou een schaalmodel van een tractor in de handen. Bayrou stopt het ding onhandig weg onder zijn katheder. Applaus! Vreemd genoeg lijkt hij nauwelijks aangestoken door het enthousiasme van zijn publiek. Twee uur lang zal hij vervolgens van het papier zijn tekst oplezen met nauwelijks enige improvisatie, nauwelijks enige spontaniteit. Hij kijkt rechtuit de zaal in, enigszins nerveus en onnatuurlijk. Grote woorden en gemeenplaatsen staan er op zijn papier geschreven. Er is geen ruimte voor grappen. “We gaan een nieuwe maatschappij uitvinden, met nieuwe regels. Frankrijk zal niet langer een geblokkeerd land zijn.” Applaus! Volgens Bayrou staan buiten ook nog eens 5000 mensen die niet naar binnen kunnen. Zij kunnen zijn redevoering volgen op grote videoschermen. Applaus. Later blijkt dat het er nog geen 2000 zijn, maar alles bij elkaar is het toch een goede score voor een boer in de grote stad. “Mijn moeder moet leven van een pensioen van €640 per maand. Dat is twintig euro per dag. Ik zal de pensioenen verhogen tot 80% van het minimumloon!” Applaus. Aan weerszijden van Bayrou op het ongeveer 40 meter brede podium staan twee groepen van 150 jongeren, ‘nette’ jongens en meisjes, nagenoeg allemaal blank en waarschijnlijk in meerderheid katholiek. Na twee uur stilstaan op het podium krijgt het meisje dat op nog geen meter van Bayrou staat het benauwd. Enkele tellen later valt zij flauw. Ze wordt opgevangen door twee omstanders. Bayrou staat er letterlijk naast en kijkt er naar. Hij onderbreekt zijn discours zodat de zaal kan kijken naar het meisje dat in elkaar zakt. Maar in plaats van zijn handen uit te steken, blijft hij stoïcijns toekijken en het enige dat hij uit kan brengen is “Er komt zo wel iemand om een handje te helpen“. De eerste hulpverleners zijn er rap bij en voeren haar professioneel en snel af van het immense toneel. Applaus! Bayrou beseft kennelijk niet dat hij zojuist een belangrijke photo opportunity heeft laten schieten. Een man die niet eens voor een flauwgevallen meisje kan zorgen, kan die eigenlijk wel voor een land zorgen?
Het wantrouwen in de politiek is zo groot dat de Fransen zich allang niet meer afvragen of Bayrou, of welke andere politicus dan ook, echt voor hun zal zorgen. Bayrou raakt echter wel een gevoelige snaar bij het Franse publiek, waardoor Sarkozy en Royal genoodzaakt zijn hun strategie te veranderen. Vooral de Socialisten reageren op de doorbraak van Bayrou als konijnen die in de koplichten staren van een wild aanstormende Landrover. Maar op de manier waarop die aanval moet worden ingezet, verschillen de Socialisten van mening. De verkiezingscampagne wordt de laatste weken dan ook niet meer bepaald door de grote lijnen, maar vooral door actuele gebeurtenissen. Als Sarkozy bijvoorbeeld zegt dat hij met een Ministerie komt voor Immigratie en Nationale Identiteit reageert Ségolène Royal met de opmerking dat iedere Fransman de tricolore, de Franse nationale vlag in huis moet hebben. Bayrou laat zich zeer kritisch uit over die nationalistische trekjes van zijn twee concurrenten. Voor hem gelden de waarden van de Republiek en is de nationale identiteit helemaal niet in het gevaar. De Fransen lijken zijn mening te waarderen, want opnieuw wint Bayrou wat procentpunten in de peilingen. De rellen vorige week op het Gare du Nord zijn daarentegen goed geweest voor Sarkozy en Le Pen, omdat ze bij de bevolking het gevoel van onveiligheid verhoogd hebben. De Socialisten zien de rellen juist als bewijs dat vijf jaar beleid van Sarkozy een fiasco is geweest. Bayrou neemt niet echt stelling en verliest wat in de peilingen. Twee dagen later maakt de enige UDF-minister Gilles de Robien bekend dat hij zich niet achter zijn partijleider schaart, maar zijn steun verbindt aan Nicolas Sarkozy. Een symbolische klap, maar Bayrou neemt het licht op. Op campagnebezoek aan Martinique (Franse Antillen), verklaart hij lachend en met een machete in de hand dat hij zich zal wreken. “De campagne is veel harder dan ik gedacht had“, reageerde hij.
Nu sinds eind vorige week Bayrou voor het eerst in maanden een lichte daling vertoont in de opiniepeilingen, kraaien zowel Sarkozy als Royal reeds victorie. Voor hun is het ‘Bayrou-moment’ voorbij. De ongeregeldheden op het Gare du Nord hebben de tegenstelling tussen links en rechts weer op scherp gezet, en dan is er geen meer plaats voor een centrist als Bayrou. Althans nu even niet. Wanneer volgende week Sarkozy en Royal op gelijke hoogte liggen in de peilingen zullen veel PS-stemmers waarschijnlijk toch voor Bayrou kiezen. Bayrou is namelijk de enige die Sarkozy kan verslaan. Stemmen op Bayrou is dus meer een strategische dan een ideologische keuze.
Iets meer dan een week voor de eerste ronde van de Franse Presidentsverkiezingen zijn alle opties nog open. Mocht Bayrou president worden, dan krijgt hij minimaal twintig portefeuilles ter beschikking voor zijn regering. Hij heeft daarvoor de UMP en de PS nodig. Voor die partijen is hij echter geen serieuze onderhandelingspartner. Welke uitslag er ook komt, zeker is dat Frankrijk voor het eerst een president zal hebben die na de Tweede Wereldoorlog is geboren. En dat is al heel wat voor een land dat nog altijd liever terugkijkt op de verworvenheden uit het verleden, dan naar de concrete oplossingen voor de hedendaagse problemen.
This post is also available in:
Nederlands 
Français 
Español
