De president van de 12e kamer van het Parijse Hof van Beroep moest zich gisteren diep in de huid van een kunsttheoreticus verplaatsen. Voor hem stond de 78-jarige performance kunstenaar en zaadhandelaar Pierre Pinoncelli. Pinoncelli was in eerste instantie veroordeeld voor een, in zijn eigen woorden, conceptuele aanslag. Leken zouden spreken van vandalisme, maar Pinoncelli ziet zich graag als erfgenaam van de Dadaïsten en schuwt het grote gebaar niet. In januari 2006 beschadigt Pinoncelli in het Parijse Centre Pompidou met een klein hamertje het Urinoir van Marcel Duchamp. Het resultaat van zijn actie was nauwelijks te zien, maar genoeg voor het gerenommeerde museum om Pinoncelli voor de rechter te slepen.
Pinoncelli vindt de pisbak geen kunstwerk, maar een simpel geconceptualiseerd gebruiksvoorwerk. Om het voorwerp zijn oorspronkelijke functie terug te geven had hij tijdens een tentoonstelling in Nîmes in 1993 al eens geplast in het Urinoir van Duchamp. Zijn nieuwe actie heeft, vindt hij, het concept evenmin aangetast.
Duchamp wilde met zijn readymades kunst ontdoen van haar magische glans. Hij stelde daarmee de sleutelvraag die kunsthistorici tot op de dag van vandaag bezighoudt: Wat is kunst? Volgens Duchamp kan alleen de kunstenaar daar een antwoord op geven en niet het establishment van musea, kunsthandelaren, critici en kunsthistorici. In 1917 neemt hij onder de naam Richard Mutt deel aan een tentoonstelling van de Onafhankelijken in New York. Tegen betaling van 6 dollar mag iedereen exposeren, maar het urinoir met de titel Fountain verdwijnt zonder discussie. Zijn urinoir is een manifest waarin gesteld wordt dat de wereld al vol interessante objecten is en dat de kunstenaar daar niets meer aan toe hoeft te voegen. Pinoncelli denkt daar ook zo over, maar wilde toch wat toevoegen. Zijn hamerslag moest het kunstwerk bevrijden.
Een detail ontging Pinoncelli echter: het kunstwerk in kwestie, het originele urinoir uit 1917, bestaat al lang niet meer. In de jaren zestig maakte Duchamp een aantal replicas waarvan er een nu in Frans bezit is en waarvan de waarde geschat wordt op 2,8 miljoen euro. De rechter vond dat het Centre Pompidou zijn eis overdreef en velde uiteindelijk een bijna Dadaïstisch oordeel: Pinoncelli moet 14.352 euro betalen aan het Centre Pompidou voor het herstel van een kopie van een materialisatie van een concept. Als een kind zo blij verliet Pinoncelli na afloop de rechtszaal en verklaarde dat zijn vrienden de affaire als een kroon op zijn carrière beschouwen.
