Op het slachtveld

Het noordoosten van Frankrijk is niet bepaald een gebied waar men naar toegaat om eens uitbundig vakantie te vieren. Ik heb eigenlijk nooit een reden om voorbij de champagnestreek te reizen. Om een van de slagvelden van de Eerste Wereldoorlog te bezoeken, pakte ik de trein naar de regio die een grote rol heeft gespeeld in de geschiedenis van Europa.

In het toch al naargeestige gebied, heeft de regenachtige novemberlucht een grijze dak over de uitgestrekte velden gelegd. Zelfs anno 2011 is het moeilijk om niet herinnerd aan te worden aan Europa’s donkerste dagen. In november 1916 was deze regio rondom Verdun het toneel voor de bloederigste slag in de geschiedenis van de mensheid. Verdun, strategisch gelegen aan de Maas, was van groot strategisch belang voor de Fransen. Als de Duitsers het stadje zouden innemen, was de opmars naar Parijs snel gemaakt. De Duitsers hadden bedacht dat de Slag bij Verdun de executie zou worden van het Franse leger. Het liep anders. Op 21 februari 1916 begonnen de kanonnen te bulderen en braakten een spervuur uit over de Franse verdedigingslinie zoals dat nog nooit in de geschiedenis vertoond was. Tot in Parijs bulderen de ramen en trilden de huizen. Na de eerste dag waren de Duitsers zo’n 2 kilometer opgeschoten. Ondanks enkele overwinningen zou het hen niet lukken om Verdun in te nemen. In 300 dagen strijd sneuvelen hier 400.000 man, en de meesten van hen liggen nog steeds in de drassige grond. Sommigen van hen zijn nooit teruggevonden. Anderen liggen sinds 1932 in het foeilelijke Ossuaire, het knekelhuis (foto boven), dat midden op het slagveld is gebouwd met daarin de ongeïdentificeerde resten van 130.000 Franse en Duitse soldaten. De miljoenen willekeurig opgestapelde botten, kunnen door het publiek bezocht worden. Voor het langwerpige gebouw liggen keurig strakke gazons met de graven van de strijders die wel een naam hadden. Maar op deze regenachtige dag loopt er slechts een ouder echtpaar rond.

Na de Oorlog is het slagveld rondom Verdun beplant met jonge bomen, die nu uitgegroeid zijn tot een enorm bos. Maar overal ziet men nog gaten in de grond van de tientallen miljoenen granaatinslagen. Her en der staat er zelfs nog een schuttersputje of een kazemat, een klein monumentje of een greppel waar misschien ooit een groep soldaten koude dagen en nachten doorbracht, wachtend op de verlossing door een granaat, een gasaanval, ziekte of vermoeidheid. Een van die greppels is de Tranchée des Baïonettes, de Bajonettenloopgraaf. Hier hielden Franse soldaten de wacht en sliepen staand. Door een bombardement zou hun loopgraaf ingestort zijn en de militairen levend begraven. Alleen hun bajonetten staken nog uit boven de aarde. Zo luidt althans de mythe. Waarschijnlijk gaat het om een provisorisch graf. Door de enorme hoeveelheid doden die er continu viel (soms wel 5.000 per dag!) was er geen tijd om iedereen te begraven. De lijken werden staand neergezet en bedolven onder een laag aarde, om misschien later een waardig graf te geven. Maar de legende zette een Amerikaanse weldoener er toe aan om er in de jaren 1930 een monument te financieren dat nog steeds te bezichtigen is. Wie goed kijkt ziet nog een paar punten van bajonetten net boven de aarde uitkomen.

Zelfs voor wie geïnteresseerd is in geschiedenis, is een bezoek aan Verdun soms iets te veel historie. Het is moeilijk voor te stellen hoe in dit kleine gebied Franse, Duitse, Britse, Amerikaanse en Belgische jongens hier hun gruwelijke einde vonden. Wie een bezoek brengt aan Parijs kan dit gebied makkelijk op één dag bezoeken. De 260 kilometer die Verdun van de Franse hoofdstad scheiden, zijn tegenwoordig in 59 minuten af te leggen met een TGV. Als ik in de trein terug zit, zie ik dat mijn schoenen flink vies zijn van de dag wandelen, vol modder uit de loopgraven van het ereveld dat de bloederige fundering werd voor de Europese Unie.